Koncertberichten

Multimusic & multipoetry van de veelzijdige stemkunstenares annex harde werker uit Nederland.

Het was in de lente van 2007 dat Stichting Logos kennis maakte met Rozalie Hirs. Toen kreëerde het Amsterdamse Zephyr Quartet haar kompositie Zenit, Uur Nul in onze tetraeder. Het stuk viel behoorlijk in de smaak bij zowel publiek als organisatoren vanwege de frisheid, de energie en het naturel die uit de muziek spraken. En nu staat ze terug bij ons met een nieuwe produktie. Maar wie is zij? Wel, Rozalie Hirs ziet in 1965 het levenslicht in het Zuidhollandse randstadje Gouda. Reeds vanaf een prille leeftijd blijkt ze over kreatieve vaardigheden te beschikken en legt ze zich toe op zang en piano.

Creditline ©2008 Richard Ayres

Na haar middelbare schooltijd besluit ze chemische technologie te studeren aan de Universiteit van Twente waar ze in 1990 een Master of Science als scheikundig ingenieur in de wacht sleept. In die tijd richt ze de new wavepopgroep BooLean op waarvoor ze muziek en teksten schrijft. Daarnaast zingt ze enkele rollen in operaprodukties van de Enschedese Muziekschool.

Begin jaren negentig gaat ze naar het Koninklijk Konservatorium in Den Haag waar ze kompositie studeert bij Diderik Wagenaar en zang bij Eugenie Ditewig en Gerda van Zelm. Van 1994 tot 1998 studeert ze kompositie bij Louis Andriessen en volgt ze masterclasses in 'MusiQantics' bij Clarence Barlow. In de periode 1999-2002 steekt ze de Atlantische Oceaan over om aan Columbia University in New York verder te studeren bij Tristan Murail. Aan het eind van die studietijd behaalt ze aan dezelfde instelling de Rapaport Composition Prize met een verhandeling over 'Frequency-based compositional techniques in the music of Tristan Murail'.

Hirs' muzikale aktieradius blinkt in die jaren uit door veelzijdigheid. Ze schrijft met eenzelfde gemak voor zang, piano, solisten (Article 0 (2000) voor perkussionist), ensemble (Platonic ID (2005-2006) voor 13 spelers), orkest (Roseherte (2008)), elektroakoestische media (Pulsars (2006-2007), een opdracht van VPRO Radio en bekroond op het 11th International Rostrum of Electroacoustic Music (IREM) in 2007), of maakt autonome soundscapes (Noise~ (2001)).

Haar stukken werden gespeeld door het Nederlands Philharmonisch Orkest, Asko Ensemble, Ensemble Piano Possibile (D) en het Ensemble Speculum Musicae (VS). Ze heeft ook een dissertatie geschreven over mikrotonale toonsystemen in hedendaags klassieke muziek en samen met het Nieuw Ensemble doceert ze vandaag de dag kompositie aan het konservatorium van Amsterdam. Maar hoe zit dat met haar poëzie? Haar eerste gedichten publiceert ze in 1992 in het literaire magazine De Revisor op aanmoediging van Jan Kuijper, die sedertdien haar belangrijkste artistieke mentor is gebleven. In 1995 wint ze de eerste prijs voor poëzie op de Pythic Plays in Amsterdam en drie jaar later, in 1998, verschijnt haar debuutbundel Locus bij uitgeverij Querido. Ze geeft ook performances met live elektronika en haar eigen stem; zo kon men haar in 2008 in de Gentse Minard aan het werk zien op Zaoem Festival. Haar dichtbundels Locus, Logos, Speling en Geluksbrenger verschenen bij uitgeverij Querido en daarnaast was haar poëzie te lezen in literaire tijdschriften en antologieën in Duitsland, Frankrijk, Nederland en Vlaanderen.

Kort gesteld: hebben we hier met een harde werker te maken die een niet aflatende energie en produktiviteit tentoonspreidt? Volmondig YES. 'Multi' (van 'multimusic' en 'multipoetry') is dan ook een treffend woord om Hirs' artistieke output en meerbepaald deze eerste voorstelling van 2011 mee te duiden. Haar palmares van samenwerkingen, projekten en onderscheidingen is -wat had u anders verwacht- inmiddels zo uitgebreid dat we er beter aan doen u door te verwijzen naar haar webstek: http://www.rozalie.com. Naast beeld- en geluidsfragmenten vindt u daar alles wat u wilt te weten komen over deze boeiende persoonlijkheid. Al de rest ziet en hoort u op donderdag 6 januari, in de tetraeder.

• Kee Yong Chong, Flying Colours
• Kris De Baerdemacker, Quartett
• Petra Vermote, Cinquarti
• Bernd Richard Deutsch, Fixe Ideen

Kalès Guitar Quartet (www.kalesguitarquartet.be ) is ontstaan aan het konservatorium van Gent in 2004. Het initiatief kwam van vier jonge musici die besloten om de violen -of beter, de gitaren- voor toekomstige projekten gelijk te stemmen. Zoals het met elke nieuwe muziekgroep het geval is, waren er eerst de gebruikelijke ledenwissels maar Kalès verkreeg in 2007 zijn definitieve vorm met Vadim Deprez, Isaac Vanhove, Nele De Gussem en Dries De Porre. Aanmoediging en muzikale steun vonden ze in deze tijd bij Patrick Beuckels, hoofddocent samenspel aan het konservatorium, bij wie ze in juni 2008 als enige ensemble grootste onderscheiding behaalden.

Omstreeks deze tijd werkten ze aan een demo-cd om ook elders van zich te kunnen laten horen. Een gebrek aan nieuw repertoire voor gitaarkwartet drong zich echter op en dus begon de zoektocht naar nieuwe muziek. Petra Vermote, Nico Sall, Kris De Baerdemaeker, Kee Yong Chong en Benjamin Van Esser werden bereid gevonden elk een werk te komponeren voor hun formatie. Na een suksesvolle zomer met optredens op o.a. Theater aan Zee en de Kultuurmarkt in Antwerpen, maakte Kalès Guitar Quartet in 2010 een opname van deze werken, die voorgesteld wordt aan het grote publiek in het kultuurseizoen 2010-2011.

Ex-medewerker van Logos Kris De Baerdemacker www.krisdebaerdemacker.be studeerde kompositie aan het konservatorium van Gent bij dr. Godfried-Willem Raes en volgde masterclasses bij Darren Copeland en Karlheinz Stockhausen. Hij schreef muziek voor uiteenlopende bezettingen, gaande van instrumentale komposities (solo, ensemble, orkest) tot elektroakoestisch werk en stukken voor muziekautomaten. Zijn werk werd uitgevoerd door onder meer Spectra, het Collectief, Nadar, Nationaal Orkest van België, <M&M> ensemble, Q-O2 en Artis Dulcedo en werd gespeeld op diverse podia als het Transit Festival, Klara Festival Dendermonde, het Internationaal Orgelfestival Gent, De Nieuwe Reeks, Week van de Hedendaagse Muziek Gent, enz. Zijn automatenmuziek viel ook te horen op festivals in Nederland, Polen, Litouwen en Frankrijk. In december 2006 was hij één van de laureaten van het Tactus Young Composers' Forum in samenwerking met het Nationaal Orkest van België (www.tactus.be).
We laten hem even aan het woord over zijn Quartett, dat hij in opdracht van Kalès schreef: "Een belangrijk gegeven in deze kompositie is de rol van de vier gitaristen. Enerzijds treden ze op als geheel. Dit wordt meteen duidelijk aan het begin: het kwartet klinkt als één blok, als één instrument en het harmonische overweegt. Gaandeweg laat elk van de spelers binnen dit geheel hun stem klinken tot uiteindelijk de dialoog primeert. De wisselwerking tussen het kollektieve en het individuele genereert het muzikale betoog".

De Maleisische komponist Kee-Yong Chong had nog maar één werk geschreven voor gitaar toen Kalès hem vroeg een kompositie voor hen te maken. Hij werd voor Flying Colours geïnspireerd tijdens een boswandeling in China. De verschillende bewegingen die de wandelaar waarneemt worden beeldend voorgesteld in deze kompositie die de mogelijkheden van de bezetting uitbuit. Flying Colours is een work-in-progress, uitgaande van een komplekse partituur die echter vrijheid laat voor improvisatie.

Alhoewel ze zelf gitarist is, is Cinquarti Petra Vermote's eerste werk voor gitaarkwartet. Als buitenmuzikale inspiratiebron dienden de 5 elementen (water, vuur, aarde, lucht en metaal) die Vermote verbond aan de talrijke kleurmogelijkheden en speelwijzen voor gitaar. In het rapsodische eerste deel wordt hier zoveel mogelijk gebruik van gemaakt. Het tweede deel is eerder lyrisch van aard, met een centraal twaalftoonstema waaruit alle verdere materiaal is afgeleid. Het derde deel vormt een kontrast met de eerste twee delen in zowel karakter (eerder bruusk) als schrijfwijze (voornamelijk akkoordisch). Ze maakt hierbij gebruik van muzikaal materiaal dat ze ook heeft gebruikt in Loss, haar werk voor Arabische en westerse snaarinstrumenten.

De titel van Bernd Richard Deutsch's Fixe Ideen verwijst naar het obsessieve karakter van de kompositie. Deutsch' gitaarkwartet bestaat uit drie aaneengesloten delen; het eerste poneert enkele elementen die verschillen in ritme, dynamiek en artikulatie en die elkaar abrupt opvolgen of motorisch herhaald worden. Dit gebeurt meestal in een relatief snel tempo (de term 'fix' betekent in het Duits ook 'snel') en wordt gekarakteriseerd door veel kleine sekunden. Het karakter van deel 2 is eerder zacht en bij momenten meditatief. In het begin herhalen de vier gitaren afwisselend een C in een snel tempo, waardoor we langzaam minimale mikrotonale variaties op de toon waarnemen. Het derde deel bestaat uit een gevarieerde rekapitulatie van het materiaal uit deel 1, aangevuld met een nieuwe episode bestaande uit hopfiguren. In dit werk worden veel extended techniques gebruikt zoals perkussieve effekten, harmonieken en mikrotonale inflekties. Sommige van deze technieken produceren klanken die doen denken aan een prepared piano.

Tekening: Olivier Deprez

Om het nieuwe jaar mee te openen, bezondigen we ons voor de gelegenheid eens niet aan een voor de hand liggend tema zoals New Year, Winter, New Beginnings, Start, Novelty, Openings, Cheers en dies meer. Nee, we bewandelen met <M&M> Primes heel uiteenlopende wegen. Die van de échte primes - priemgetallen of priemen - bijvoorbeeld, een item waar we als muziektechnologisch centrum een meer dan gezonde interesse voor hebben. Godfried-Willem Raes' gelijknamige kompositie Primes staat dan ook - in een versie voor de robots - op het programma. Godfried maakt vaak gebruik van priemen, onder meer als sleutel achter het kodeersysteem voor zijn examens akoestiek. Maar wat zijn priemen en wat is nu precies hun estetische verdienste?

Wel, Wikipedia leert ons dat een priem een natuurlijk getal is, groter dan 1 en slechts deelbaar door 1 en door zichzelf (omdat het getal 1 maar een enkele deler heeft, wordt het niet als priem opgevat). Priemen vormen een belangrijk item binnen de getalteorie omwille van hun uitzonderlijkheid en onregelmatigheid in de reeks der natuurlijke getallen. De numeroloog Leonhard Euler zegt daarover: "Wiskundigen hebben tot de dag van vandaag vergeefs geprobeerd enige orde te ontdekken in de rij van priemen, en we hebben reden te geloven dat het een mysterie is waartoe de menselijke geest nooit zal doordringen."

De eerste 30 priemen vormen volgende reeks: 2, 3, 5, 7, 11, 13, 17, 19, 23, 29, 31, 37, 41, 43, 47, 53, 59, 61, 67, 71, 73, 79, 83, 89, 97, 101, 103, 107, 109, 113. Met ingang van 2009 bestaat de grootst bekende priem uit 13 miljoen cijfers. We hebben dus nog wat werk voor de boeg eer we de grens bereikt hebben.

Priemen zijn niet nieuw: spekulaties over reeksen en getalsystemen dienaangaande dateren al van de Egyptische Oudheid. De oudste overgeleverde dokumenten over een toegepaste studie ervan komen echter van de Oude Grieken; de van circa 300 v. Kr. daterende Elementen van Euclides bevat belangrijke stellingen over priemen, met inbegrip van het bewijs van de oneindigheid van hun aantal. Na de Oude Grieken gebeurde er tot de 17e eeuw niet veel met betrekking tot priemen, tot in 1640 Pierre de Fermat (overigens zonder bewijs) zijn Kleine Stelling van Fermat publiceerde, waaruit bepaalde aspekten mogelijk al eerder bekend waren aan Chinese wiskundigen.

Gedurende lange tijd dacht men dat priemen slechts een beperkte toepassing buiten de wiskunde zouden kunnen vinden; dit veranderde echter in de jaren '70, toen de koncepten van kriptografie (de kodering van geheimschrift) werden uitgevonden. Hierin vormden priemen de basis voor de eerste algoritmes zoals het RSA kriptografie-algoritme. Sedertdien worden priemen vaak toegepast in de informatietechnologie, onder andere bij het beveiligen van belangrijke digitale data.

Priemen hebben, naast wiskundigen, ook tal van artiesten geïnspireerd. De Franse komponist Olivier Messiaen, naar eigen zeggen altijd al gebiologeerd door natuurlijke, onvoorspelbare bewegingen van vrije en ongelijke duur, gebruikte priemen om zijn additieve ritmiek mee te struktureren. Hij deed dat ook op metrisch en motivisch vlak en sporen daarvan kan men terugvinden in werken zoals La Nativite du Seigneur (1935) en Quatre Études de Rythme (1949-50). Conlon Nancarrow's Studies hebben maatverdelingen die op priemen zijn gebaseerd; divisies van 2 over 3 over 5 over 7 garanderen immers gemakkelijk de komplekse ritmiek zoals die het best tot haar recht komt op een player piano.

In zijn novelle Contact, later omgewerkt tot de gelijknamige SF-film, stelde de NASA-wetenschapper Carl Sagan voor dat priemen gebruikt konden worden als een middel om met buitenaardse wezens te kommuniceren, een idee dat hij informeel in 1975 voor het eerst samen had ontwikkeld met de Amerikaanse astronoom Frank Drake. Films zoals Cube, Sneakers, The Mirror Has Two Faces en A Beautiful Mind weerspiegelen een populaire fascinatie voor het kriptografisch potentieel van priemen. Priemen worden ook gebruikt als metafoor voor eenzaamheid en isolement in Paolo Giordano's roman La Solitudine Dei Numeri Primi, waarin ze worden beschouwd als de 'outsiders' onder de gehele getallen.

Wist u trouwens dat rotormachines met een verschillend aantal schoepen op elke rotor worden ontworpen, en dat het aantal schoepen op elke rotor ofwel priem hetzij relatief priem ten opzichte van het aantal schoepen op de andere rotor is? Dit ontwerp helpt de volledige cyclus van mogelijke rotorposities te genereren voordat er een positie herhaald wordt en de stabiliteit van het luchtvaartuig in het gedrang komt.

Maar los van enige numerologische kontekst staat de Engelse stam 'prime' even goed voor 'uitgelezen, eersteklas'. En hadden we in het editoriaal niets laten vallen over Logos als maatstaf voor de nieuwe muziek in Vlaanderen? Of we u prime music zullen brengen, daar kunt u als koncertbezoek(st)er nog het beste over oordelen. Vandaar dat we hopen dat u de winterkou trotseert om deze eerste <M&M>-editie van het nieuwe jaar bij te wonen, op 19 (priem) januari (priem) van 2011 (u mag drie keer raden...).

Zo weze gezegd, door onze trouwe medewerkers Dominica Eyckmans, Moniek Darge, Barbara Buchowiec, Sebastian Bradt, Helen White, Xavier Verhelst en Kristof Lauwers, onder leiding van Godfried-Willem Raes.