Dr.Godfried-Willem RAES
Kursus Experimentele Muziek: Boekdeel 6: Mixed-Media en Performance
Hogeschool Gent : Departement Muziek
6350:
Klankskulpturen vormen binnen de hedendaagse kunst een typisch voorbeeld van multi-mediaal werk. Zij vormen tevens een van de meest 'populaire' -in de zin van 'door het niet gespecializeerde publiek geliefde'- uitingen daarvan.
De term klankskulptuur wordt gebruikt daar waar het gaat om artistieke objekten met een duidelijke ruimtelijke en samenhangende dimensie waarvan de klankuitingen en voortbrengselen behoren tot de gewilde expressieve betekenis van het werk. Skulpturen die geluid maken zijn dan ook niet noodzakelijk automatisch te beschouwen als klankskulpturen . Zo is bijvoorbeeld het kinetische werk van Paul Bury niet te beschouwen als klankskulptuur, omdat het geluid van de erin verwerkte motoren louter accidenteel is. De motoren dienen immers om het kinetische aspekt mogelijk te maken. Ook het werk van Panamarenko behoort niet tot het domein van de klankskulpturen.
Met samenhangend bedoelen we, dat de skulptuur in haar geheel verplaatsbaar en zelfstandig dient te zijn. Dit vormt immers het onderscheid tussen een klankskulptuur enerzijds en een audio-art installatie anderzijds. (cfr.6360)
De zelfstandigheid slaat hierop, dat het objekt ook zonder de aanwezigheid van een bespeler, zijn volle zin en expressieve betekenis dient te hebben. Het is dan ook meestal hetzij een automaat, hetzij een instrument direkt of indirekt bespeeld door natuurelementen, hetzij een objekt dat in interaktie met de beschouwer-betaster tot klinken wordt gebracht.
In extreme gevallen kunnen we wel van klankskulpturen spreken ook wanneer het objekt helemaal geen klank voortbrengt: namelijk in het geval waarin het objekt het geluid als het ware suggereert ofwel precies de onmogelijkheid van het geluid uitdrukt. (bvb. een grote trommel waarboven een enorme voorhamer hangt die met een zeer stevige ketting wordt vastgehouden...)
Klankskulpturen kunnen vanuit verschillende disciplinaire invalshoeken worden gemaakt:
1. vanuit de vizuele kunst
2. vanuit de muziek
Maar, ook een onderverdeling naargelang de gebruikte technologie kan zinnig gemaakt worden :
De in de verder aangegeven rubrieken vernoemde kunstenaars mogen gelden als goede voorbeelden voor de rubriek waarbij ze staan. De lijst is evenwel noch evaluerend, noch volledig bedoeld. Een goed assortiment boeken en katalogi rond dit onderwerp is voorhanden in de bibliotheek van Stichting Logos te Gent.1. akoestische of mechanische skulpturen
2. elektrische of elektronische skulpturen
1.a: Plastische akoestische skulpturen:
Beroemde voorbeelden van kunstenaars (beeldhouwers in de eerste plaats) die grote klankskulpturen hebben opgebouwd zijn:
- Jean TINGUELY (+):
De Zwitser Tingueley (overleden in 1991) maakte gebruik van gelaste en geschroefde hoofdzakelijk stalen konstrukties, aangedreven door elektromotoren. Het zicht is bijzonder monumentaal en impressionant, het geluid evenwel betrekkelijk lomp en ongenuanceerd. Zijn begrafenisriteel -een vreugdevolle stoet waarin vele van zijn machines lawaaierig mee optrokken- groeide uit tot een van de opmerkelijkste performances uit deze eeuw.
- Bernard en Francois BASCHET
De gebroeders Baschet (Frankrijk) zijn zowat de pioniers van de akoestische versterkers. Zij gebruiken lichte aluminium konussen in kombinatie met longitudinaal aangestreken glazen of metalen staven.
- Thomas ROTHER
Deze Duitse kunstenaar maakt tot monumentale proporties opgeblazen imaginaire 'etnische' of 'primitieve' muziekinstrumenten met een uitgesproken skulpturaal karakter. Hun slecht 'klinken' en funktioneren vormt enerzijds een bron van frustratie voor wie in de klank is geinteresseerd, maar is anderzijds ook precies integrerend deel van de beoogde expressie in deze kunstwerken. Rother maakt uitsluitend gebruik van 'natuurlijke' materialen : leder, pees, hout, jute, wol ...
- Harry BERTOIA (+)
Enkelzijdig ingeklemde bosjes staven van minimaal ongelijke lengte.
- Stephan VON HUENE
Pneumatische skulpturen en automaten
- Reinhold Pieper MARXHAUSEN
'Private-music' skulpturen en objekten om op het hoofd te zetten.
- Gyorgy KEPES
Gebruikt propaan-vlammetjes, versterkt met audio- transducers.
- Norman ANDERSON
Skulpturen die zich voordoen als muziekinstrumenten, waarbij hun montage evenwel een praktisch gebruik problematiseert. Alles werkt hier zuiver mechanisch, een enkele elektromotor af en toe niet te na gesproken.
- John GRAYSON
Leider van het Canadese Aesthetic Research Center, in Vancouver.
- Guenther DEMNIG
'Der Schwarze Klangwagen'
- Guenther SCHLAEGEL
cfr. automatenfestival bij Stichting Logos, 1996.
- Paul PANHUYSEN
- Moniek DARGE
'Muziekdozen projekt'
Dit zijn in hoofdzaak konceptuele assemblages die hun hele poesie uitsluitend ontlenen aan hun verwijzing naar een (vaak) potentiele zoniet konceptuele klankwereld.
1.b: Plastische elektronische of elektromechanische skulpturen
- Walter GIERS
Vizueel uitgewerkte elektronische analoog/digitale schakelingen die als automaat funktioneren. Er is een beperkte mate van interaktiviteit met de omgeving.
- Dieter VOGEL
Open (in de lucht gemonteerde) automatisch werkende elektronische schakelingen waarin ook licht een belangrijke rol speelt.
Hierbij moet opgemerkt worden dat vandaag (ca. 1992) deze richting nagenoeg een natruurlijke dood stierf vooral doordat de elektronische komponenten die vandaag gebruikelijk zijn in de elektronika niet meer eenzelfde vizuele attraktraktiviteit vertonen dan dat in de vorige twee decennia het geval was. De alsmaar toenemende miniaturisatie heeft daar uiteraard veel mee te maken.
2.a: Muzikale akoestische skulpturen:
Musici die klankskulpturen bouwen zijn bijna steeds ook bedrijvig als instrumentenbouwers in de richting van de experimentele instrumentenbouw. De grens met deze laatste sektor van kreatieve bedrijvigheid is overigens niet steeds scherp te trekken.
- Hugh DAVIES (+)
Vindmaterialen en uiterst eenvoudige assemblages gebaseerd op akoestische versterkers.
- Trimpin
Zwitserse, maar in de USA levende kunstenaar, die uitsluitend klankautomaten en skulpturen bouwt. Alle klankopwekkingsmechanismen zijn daarbij zuiver akoestisch terwijl de besturing integraal aan komputers wordt overgelaten. Ook interaktieve automaten/skulpturen behoren daardoor tot de mogelijkheden.
- Horst RICKELS
Maakt gebruik van orgelpijpen en al dan niet geautomatiseerde pompmechanismen om deze aan te blazen.
2.b: elektrische en/of elektromechanische skulpturen
- Dick RAAYMAKERS
Monumentale luidsprekerobjekten met een sterk fenomenologische inslag. Dick Raaymakers is de sleutelfiguur voor de relatief drukke bedrijvigheid in Nederland op het gebied van de 'soundsculptures'. (cfr. de door hem samengestelde tentoonstellingen en publikaties, o.m. 'Musica AntiQua', ' De Methode' enz...
- Michel WAISVISZ (+)
Kraakdoosinstallatieprojekten
- Leon VAN NOORDEN
Rain-pipe marimba
- Victor WENTINCK
Maakt naast audioelektronika ook videoprojekten. Er is steeds een sterkte filosofische dimensie die soms naar het konceptuele neigt.
- Peter BOSCH (1958) & Simone SIMONS (1961)
'Elektrisch Zwaai Orkest'
Deze audio-skulptuur gaat eigenlijk uit van een kompositie van Steve Reich: 'Pendulum Music' , waarin mikrofoons als slingers boven er via versterkers op aangesloten luidsprekers worden bewogen. De feedback die ontstaat wordt gemoduleerd door de akoestische eigenaardigheden van de ruimte evenals door het Doppler effekt van de slingerende mikrofoons. Bosch en Simons deden, zoals ook ikzelf trouwens, bij een uitvoering van het stuk de ervaring op dat een en ander veel leuker klinkt wanneer men de luidsprekers en niet de mikrofoons laat slingeren. De installatie die zij ontwierpen gaat echter nog heel wat verder dan dit: zowel luidsprekers als mikrofoons worden hier aan slingers bevestigd, die energie toegevoerd krijgen vanuit via komputer in toerentaal gestuurde motoren die de slingers een op- en neergaande beweging meegeven. Op deze wijze ontstaat een trillingssysteem met twee vrijheidsgraden, waarvan de eigenschappen niet deterministisch kunnen zijn. De installatie bestaat uit drie onafhankelijke dubbele (luidspreker en mikrofoon) slingers en beslaat een ruimte van ca. 60 vierkante meter. De feedback tussen mikrofoons en luidsprekers gebeurt hier niet langer rechtstreeks, maar door tussenschakeling van een pitch-to-midi konvertor die een sampler uitstuurt naar de versterkers.
'De Krachtgever'
'Trajektversterker'
- Joe JONES
Sound-Forest projects. (o.a. met David Tudor) Groepswerk met 'Composers inside electronics'. Overleed in 1992.
- Takehisa KOSUGI
Wellicht de belangrijkste Japanse experimentele komponist, vooral bekend omwille van zijn werk met John Cage en Merce Cunningham.
- Martin RICHES
Bouwt komputergestuurde elektropneumatische instrumenten ( fluitspeelmachine o.a.) i.s.m. Eberhart Blum..
- Max EASTLEY
maakt met kleine motoren aangedreven objekten waarin toevalsoperaties een grote rol spelen.
- Hans Karsten RAECKE
Gekombineerde blaas- en snaarinstrumenten, vaak gemaakt uit Darwi-boetseerklei. Afkomstig uit het vroegere Oost-Duitsland maar thans werkzaam in Mannheim.
- Espacio Permeable (Lugo, Spanje)
Dit is een groep plastisch kunstenaars werkend aan alternatieve klankskulpturen, onder muzikale leiding van Inmaculada Cardenas- Servan.
- Christoph SCHLAEGEL
Maakt monumentale automatische (deels ook midi-stuurbare) instrumenten gebruik makend van elektro-ventielen, magneten, motoren enz...
Met betrekking tot mijn eigen werk zijn meer gedetailleerde beschrijvingen en bespiegelingen te vinden onder 2210, 2215: Bellentriptiek, Sirene, Wolkenrijder, Le Grand Coucou...
Ander eigen werk dat raakvlakken vertoont met dit onderwerp: Kalliope, Toetkuip, Klankboot, Dodekaeolion, Pneumafoon, Hex, Timeframes, Montage, Holosound, Virtual Jews Harp...
Filedate: 950828
|
Terug naar inhoudstafel kursus: <Index Kursus> |
Naar homepage dr.Godfried-Willem RAES |