Dr.Godfried-Willem RAES

Kursus Experimentele Muziek: Boekdeel 6: Multimedia en performance

Hogeschool Gent : Departement Muziek & Drama

<Terug naar inhoudstafel kursus>

   

6345:

CEREMONIELE MUZIEK

 

Een ceremonie is een in bepaalde omstandigheden voorgeschreven en volgens vaste regels geordende plechtigheid. Die omstandigheden hebben altijd te maken met een of andere vorm van diskontinue overgang: de toestand voor de ceremonie is niet dezelfde als die erna. Het gaat bovendien steeds over toestandsveranderingen met een min of meer duurzaam karakter die bovendien een strikt sociaal en kollektief karakter dragen: de toestandsverandering moet worden erkend door de gemeenschap waarbinnen de ceremonie plaatsgrijpt.

Het begrip ritueel is nauw verbonden met dat van de ceremonie, maar valt er geenszins mee samen. Men zou kunnen stellen dat elke ceremonie een reeks rituele handelingen omvat, zodat het rituele in het ceremoniele besloten ligt, maar dat ook heel wat rituele handelingen niet tot een ceremonie behoren. Het begrip ritueel is dus enerzijds ruimer (het komt vaker voor) , en anderzijds ook beperkter (het slaat op de diverse handelingen) dan het begrip ceremonie. Een ritueel hoeft ook niet perse sociaal en kollektief te zijn: het dagelijks nuchter nuttigen van de eigen urine bij de Indische sikhs, het bidden van een gelovige, de biecht van een katoliek, het schenken van een ring, zijn geen ceremonies maar wel rituelen.

Doorheen alle kulturen hebben mensen steeds ceremonies bedacht om keerpunten in het bestaan of in de omgeving te omkleden. In onze multikulturele samenleving kennen we nog steeds heel wat traditionele ceremonies :

- voor joden:

- voor islamieten:

In de Islam bestaat geen instrumentale ceremoniele muziek. De zangen, eerder recieten, zijn teksten uit de koran. Van de ortodokse Islam kan trouwens worden gezegd dat hij in hoge mate anti- muzikaal is.

- voor aanhangers van de katolieke godsdienst:

Hier vallen de ceremonies samen met de sakramenten en zijn ze verbonden met een strikte ritus (de mis). De muziek die erbij wordt gebruikt is grotendeels afkomstig uit de gregoriaanse missen, hoewel de laatste tijd allerhande banale liederen het repertoire zijn komen vervoegen.

- voor atheisten, agnostici, humanisten

Deze ceremonie is niet door alle humanisten aanvaard, en werd eigenlijk zowat bedacht als substituut voor het katolieke vormsel ( de plechtige kommunie).

- burgerlijke ceremonies:

Hiervoor bestaat een in hoge mate gestandaardiseerd muzikaal repertoire, waarvan maar node kan worden afgeweken. Wellicht heeft hier de muziek het langst kunnen overleven, omdat er hier geen algemeen aanvaardbare mogelijkheden tot materialisering van de ceremonie aanwezig waren.

De klassieke taart met uit te blazen kaarsjes, de obligate kadootjes en als enige muzikaal gestandaardiseerde omlijsting, het bekende 'Happy Birthday'.

- ceremonies verbonden met specifieke maatschappelijke groepen

Eigenlijk alleen nog in gebruik in universiteiten en hogescholen in 'achtergebleven' gebieden. De ceremonie maakt gebruik van de liederenschat uit de studentencodex. Hiervoor zijn tot op de dag van vandaag nog steeds een hele resem ceremonies gangbaar. De geheimhouding heeft deze ceremonies voor een gewisse ondergang behoed. Bij burgerlijke crematies wordt meestal, vor of/en na de gebruikelijke lijkrede, muziek gebruikt van Mozart. Het is interessant de keuzelijst voor de muziek in een crematorium te bestuderen. 

Ceremonies die zo goed als volledig verdwenen zijn uit onze westerse kultuur zijn bvb.:

In funktie van de meeste van die ceremonies werd in het verleden een bijzondere muziek geschapen.

We kunnen makkelijk konstateren dat zowat alle ceremonies in onze maatschappij hun diepere inhoud hebben verloren en dat ze werden gereduceerd tot een louter materiele aangelegenheid van vermogensoverdracht: kadootjes geven of krijgen , eten en drinken. De bestaande ceremonies werden hierdoor nagenoeg volledig gebanaliseerd en uitgehold. Men zou zich echter kunnen voorstellen nieuwe ceremonies en bijhorende rituelen te bedenken, rond overgangen in het leven van de mens die misschien wel inhoudelijk zouden kunnen funktioneren. Enkele voorbeelden :

 

Om tot een ceremonie te kunnen komen rond een dergelijke overgang, dienen we in de eerste plaats een plechtigheid te omschrijven in haar verloop en omstandigheden. Zonder vaste regels kan er immers geen sprake zijn van een ceremonie. Aangezien we hier aansturen op 'nieuwe' ceremonies kunnen we geen beroep doen op een door iedereen gekend verloop en regelsysteem. Aangezien echter de ceremonie een kollektief en sociaal gebeuren dient te zijn, ligt het nogal voor de hand gebruik te maken van een ceremoniemeester : iemand die in staat voor de naleving van de regels en het verloop van de ceremonie zoals voorgeschreven.

Laten we ons even voorstellen, dat we muziek zouden willen maken die zou moeten kunnen funktioneren bij dergelijke nieuw bedachte ceremonies. Aan welke eisen zou een dergelijke muziek dan dienen te voldoen?

- Analyse van de ceremoniele situatie:

- Analyse van het expressief domein:

- bepaling en afbakening van de middelen

-bepaling en afbakening van een syntax waarmee het expressief domein kan worden beschreven.

 

Programmatekst bij de uit deze lesopdracht voorvloeiende koncertproduktie:

artikel gepubliceerd in Logos-blad 06-1992

CEREMONIELE MUZIEK

 

Een ceremonie is een in bepaalde omstandigheden voorgeschreven en volgens vaste regels geordende plechtigheid. Die omstandigheden hebben altijd te maken met een of andere vorm van diskontinue overgang: de toestand voor de ceremonie is niet dezelfde als die erna. Het gaat bovendien steeds over toestandsveranderingen met een min of meer duurzaam karakter die bovendien een strikt sociaal en kollektief karakter dragen: de toestandsverandering moet worden erkend door de gemeenschap waarbinnen de ceremonie plaatsgrijpt.

Het begrip ritueel is nauw verbonden met dat van de ceremonie, maar valt er geenszins mee samen. Men zou kunnen stellen dat elke ceremonie een reeks rituele handelingen omvat, zodat het rituele in het ceremoniele besloten ligt, maar dat ook heel wat rituele handelingen niet tot een ceremonie behoren. Het begrip ritueel is dus enerzijds ruimer (het komt vaker voor) , en anderzijds ook beperkter (het slaat op de diverse handelingen) dan het begrip ceremonie. Een ritueel hoeft ook niet perse sociaal en kollektief te zijn: het dagelijks nuchter nuttigen van de eigen urine bij de Indische sikhs, het bidden van een gelovige, de biecht van een katoliek, het schenken van een ring, zijn geen ceremonies maar wel rituelen.

Doorheen alle kulturen hebben mensen steeds ceremonies bedacht om keerpunten in het bestaan of in de omgeving te omkleden. In onze multikulturele samenleving kennen we nog steeds heel wat traditionele ceremonies zoals de joodse besnijdenis, de bedevaart naar Mekka, het katolieke doopsel, vormsel, priesterwijding en heilig oliesel, het ateistische lentefeest, de burgerlijke ceremonies rond huwelijk, pensionering en begrafenis of krematie, verjaardagen, intrede in een loge, akademische openingen...

 

Voor vele van deze ceremonies bestaat of bestond een in hoge mate gestandaardiseerd muzikaal repertoire, waarvan maar node kan worden afgeweken. Maar, behalve voor de ceremonies die in verband staan met de dood, is noch van de rituelen, noch van de muziek veel overeind gebleven. Wellicht heeft in de doodsceremonie de muziek het langst kunnen overleven, omdat er hier geen algemeen aanvaardbare mogelijkheden tot materialisering van de ceremonie aanwezig waren. Je kan doden nu eenmaal niet met geschenken overladen.

We kunnen inderdaad makkelijk konstateren dat zowat alle ceremonies in onze maatschappij hun diepere inhoud hebben verloren en dat ze werden gereduceerd tot een louter materiele aangelegenheid van vermogensoverdracht: kadootjes geven of krijgen , eten en drinken. De bestaande ceremonies werden hierdoor nagenoeg volledig gebanaliseerd en uitgehold. Men zou zich echter kunnen voorstellen nieuwe ceremonies te bedenken, rond overgangen in het leven van de mens die misschien wel inhoudelijk zouden kunnen funktioneren. Een ceremonie, als sociaal en kollektieve gebeurtenis, bepaalt immers in belangrijke mate de samenhang van een kultuur.

Zo zouden er best ceremonies kunnen bedacht en uitgewerkt worden voor gebeurtenissen zoals: de echtscheiding, ontslag, de intrede in een bejaardentehuis, de geboorte (het baren zelf), de abortus/ afscheid van de vrucht, de verwerving van een nieuw huisdier, de adoptie, de verhuizing, de opheffing van de monarchie, de ontdoping (uittrede uit een kerk), de nieuwe auto enzomeer...

Om tot een ceremonie te kunnen komen rond een dergelijke overgang, dienen we in de eerste plaats een plechtigheid te omschrijven in haar verloop en omstandigheden. Zonder vaste regels kan er immers geen sprake zijn van een ceremonie. Aangezien we hier aansturen op 'nieuwe' ceremonies kunnen we geen beroep doen op een door iedereen gekend verloop en regelsysteem. Aangezien echter de ceremonie een kollektief en sociaal gebeuren dient te zijn, ligt het nogal voor de hand gebruik te maken van een ceremoniemeester: iemand die in staat voor de naleving van de regels en het verloop van de ceremonie zoals voorgeschreven.

Laten we ons even voorstellen, dat we muziek zouden willen maken die zou moeten kunnen funktioneren bij dergelijke nieuw bedachte ceremonies. Aan welke eisen zou een dergelijke muziek dan dienen te voldoen?

In het jaar 1992 werd in de klas voor experimentele kompositie van het Gentse Konservatorium gewerkt rond de opdracht zinnige ceremonies te bedenken, hen inhoud en vorm te geven en in funktie van dat alles, last but not least voor een kompositieklas natuurlijk, een passende muziek te komponeren. Het voorlopige resultaat van dit alles, kunt U komen beluisteren op 1 juli in de Logos Tetraeder.

De door de studenten uitgewerkte ceremonies hebben betrekking op de volgende gebeurtenissen:

- de luchtdoop (Marc MAES)

- het vellen van een grote boom

a. versie voor natuurminaars

b. versie voor betonbaronnen (Hans ROELS)

- het ongehuwd samenwonen (Anja VAN DROOGENBROECK)

- de hersentransplantatie (Johan VERCRUYSSE)

- de deliberatie (Gunther DE BACKER)

- de echtscheiding (Bruno DE BUSSCHERE)

De uitvoering werd verzorgd door de avant-garde kamermuziekklas van het Gentse konservatorium. De bezetting bestond uit koperkwintet, synthesizer, geluidsobjekten, elektronika, stemmen, slagwerk ...

Filedate: 920608

Terug naar inhoudstafel kursus: <Index Kursus>

Naar homepage dr.Godfried-Willem RAES